Kiedy masz 40 lat

Kiedy masz 40 lat dochodzisz do momentu zwanym kryzysem środka życia (Jacques, 1965). Jest to proces, który objawia się przemianami osobowościowymi, fizycznymi, egzystencjalnymi, społecznymi. Dotyczy on postrzegania i koncepcji siebie, wartości, świata, zadań, dążeń i ról życiowych typowych dla wieku średniego.

Uwarunkowany jest autorefleksją dotyczącą dotychczasowych osiągnięć, a także naturalnymi procesami starzenia się (andropauza i początek okresu przekwitania u kobiet)  i w tym sensie jest uniwersalny. To w jaki sposób sobie z nim radzisz i jak to okazujesz, to kwestia indywidualna.

Nie jest to choroba, ale okres przejściowy w życiu człowieka, który może wystąpić z większą lub mniejszą intensywnością.

Kryzys środka życia jest wynikiem dojścia do przełomowego momentu życia, w którym zmienia się Twoja subiektywna perspektywa czasu. Czas, który minął wydaje się być dłuższy od tego, który Ci jeszcze pozostał, dostrzegasz, że jesteś bliżej śmierci, a czas życia, który Ci pozostał jest ograniczony.

Czy kryzys w ogóle istnieje?

Niektórzy badacze uważają, że kryzys jest raczej kwestią indywidualną niż normą. Badania dowodzą jednak (Levenson), że 80% kobiet i mężczyzn przeżywa w swoim życiu kryzys połowy życia, inni piszą o 70% (Ciernin). Odnośnie mężczyzn mówi się o 25% (McGill), inni piszą o 1/3. Dane naukowe pozwalają na stwierdzenie, ze trudności psychologiczne występują po 40 r.ż., a przemiany „koncepcji siebie” 35 r.ż. – 45 r.ż.

Jak przebiega kryzys?

Kryzys można rozpatrywać w dwóch głównych aspektach:

1.    Jako proces – to podejście optymistyczne - z definicji proces ma swój określony czas, fazy, które należy przejść, a także początek i koniec. Kryzys może być tutaj postrzegany jako początek zmiany.
2.    Jako inicjację – to podejście mniej optymistyczne - tu kryzys jest bowiem wynikiem życiowych sytuacji, nie zakłada początku ani końca.
Często oba aspekty nakładają się na siebie.

Jak się przejawia kryzys wieku średniego?

Kryzys może przejawiać się w następujących obszarach życia:

•    egzystencjalnym – możesz czuć niezadowolenie, że nie zrealizowałeś siebie, ani założonych z młodości planów, możesz nie odnajdywać  się w aktualnej roli życiowej. Również możesz odczuwać obawę przez zbliżającym się kolejnym etapem życia, czyli starością –  ograniczeniami fizycznymi, przedwczesną śmiercią, możesz martwić się o byt rodziny po Twoim odejściu.


•    działanie hormonów – u mężczyzn pojawia się andropauza, a „zmniejszenie stężenia androgenów pod koniec czwartej lub na początku piątej dekady życia prowadzi do zmiany sytuacji zawodowej, rozwodu lub zmiany stylu życia”. (Mosby’s Medical, Nursing and Allied Health Dictionary). Im wyższy poziom hormonów w młodości, tym burzliwsze sąobjawy kliniczne. U kobiet może się pojawić początek okresu przekwitania (menopauza).


•    w obszarze zawodowym – kryzys z jednej strony jest momentem, kiedy sytuacja zawodowa jest ustabilizowana, status materialny jest wyższy niż dotychczas, z drugiej strony może zbiegać się z stresem, napięciami wywołanymi przez pracę zawodową i zbiegać się w czasie z syndromem wypalenia zawodowego, ogólnej dezorganizacji, czasami skłonności do sięgania po alkohol.

•    emocjonalnym – może pojawić się obniżenie samooceny, przygnębienie, niezadowolenie, złość, poczucie samotności, zauroczenie inną osobą, niebędącą partnerem życiowym, pragnienie ucieczki od codziennej odpowiedzialności, nagły pociąg do alkoholu. Może też pojawić się lęk i niepokój, niepewność, a nawet stany depresyjne związane z wkroczeniem w drugą połowę życia (Levinson, 1978). Może pojawić się stres wywołany uświadomieniem sobie realności własnej śmierci (Shek, 1996).


•    rodzinnym – cała rodzina wchodzi w kolejny etap wspólnego życia – dzieci wchodzą w okres dorosłości, rodzice przestają dla nich być jedynym autorytetem. Niektórzy rodzice wówczas ponownie przeżywają rozterki i dylematy z tego okresu z przeszłości. Ponadto dzieci opuszczają dom – jest to faza „opuszczonego gniazda”. Szczególnie u kobiet pojawia się uczucie braku i pustki, mężczyźni mogą zarzucać sobie, że nie poświęcali dzieciom wystarczająco dużo czasu.

•    stosunki z własnymi starzejącymi się rodzicami – również ulegają zmianie – zwiększa się tolerancja wobec ich wad i  słabości. Troska i miłość jest przyczyną podjęcia nad nimi opieki. Rodzicami opiekują się częściej córki niż synowie. Czasami w tym okresie trzeba zmierzyć się ze śmiercią rodziców, co może wpłynąć na zmianę priorytetów i wartości życiowych


•    fizycznym - pojawia się wiele obaw związanych z pożyciem małżeńskim, obawą o własne zdrowie (Shek, 1996), sprawność psychofizyczną.
Jak radzimy sobie z kryzysem wieku średniego? O tym w kolejnym artykule.

Literatura i bibliografia:

"Mosby's Dictionary of Medicine, Nursing & Health Professions - Pageburst E-Book on VitalSource, 8th Edition". Elsevier. Retrieved 31 October 2014.
Aldwin; Levenson (2001). "Stress, Coping, and Health at Midlife: A Developmental Perspective". In Lachman. Handbook of Midlife Development. John Wiley.
Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo (redakcja naukowa: A. Brzezińska; przekład: A. Wojciechowski)
Jaques, E. "Death and the Midlife Crisis," International Journal of Psychoanalysis, 1965

Agata Limanówka

fot. Agata Limanówka